LINIJA ISTOG I RAZLIČITOG

Saša Pančić, istaknuti suvremeni beogradski likovni umjetnik, prvi se put predstavlja u Centru savremene umjetnosti Crne Gore u Podgorici svojom samostalnom izložbom, koja je svojevrsni presjek njegovog dosadašnjeg, izuzetno bogatog i koegzistentnog stvaralaštva. Pančić je dugo prisutan i izuzetno aktivan na beogradskoj i srpskoj umjetničkoj sceni, a njegov rad nije ostao bez odjeka niti u Bugarskoj i Hrvatskoj, gdje povremeno djeluje, dok se u Crnoj Gori (do sada) predstavio izložbama u Kotoru i Baru. Pančićevi radovi u posrednoj su sprezi s fenomenologijama konstruktivističke i minimalne te mentalnim svojstvima konceptualne umjetnosti. Takav pristup podrazumijeva raznovrsne autorske postupke kojima je svojstveno da je konačni produkt rezultat konkretnog procesa stvaranja koji umjetnost svodi isključivo na njene osnovne funkcije. Specifičnost njegovog izričaja je što odanost istraživanju značenja i funkcije umjetničkog djela, nerijetko postiže konsekventnom upotrebom linije koja se može očitati kao osnovni subjekt njegovih radova te stilska i kronološka poveznica brojnih epizoda njegovog opusa, a koja, gotovo u nastavcima, spaja njegova djela ostavljujući da ona teku i pretapaju se iz jednog u drugo. Linija je također osnovni faktor oblikovanja, analize i razrade Sašinih kompozicija, kohezioni faktor autorovog putovanja kroz avangardna poglavlja moderne i suvremene umjetnosti, objedinjujuća metijerska poveznica između njegovih slika, skulptura i crteža te subjekt prodora u treću dimenziju, odnosno sredstvo za bijeg i napuštanje skulpturalne forme.

U kontekstu današnjeg poimanja umjetnosti opasno je za subjekt svog stvaralašta odrediti liniju, kao i baviti se istraživanjima iskonskog značaja umjetničkog djela zasnovanog na postulatima avangarde i kasnih modernizama, a da pri tome ne budete proglašeni anakronim i konzervativnim. Možda to može tako i izgledati s pozicija aktivističkih i digitalnih platformi, čime se ujedno otvara niz teoretskih i praktičnih pitanja što umjetnost danas doista jest. Izražajni pluralizam iznikao iz postmoderne konstanta je koja još traje a de facto je ukinuo stilove te iznjedrio niz dopuštenih umjetničkih ponašanja. Iskristalizirao je vizualne prioritete vođene suvremenom likovnom misli sve više ovisnoj o društvenoj i političkoj stvarnosti, ali i principima nove estetike bazirane na citatima te stripovskom, filmskom i cyber jeziku. Sve je dozvoljeno i sve je in, ali je u takvom kontekstu umjetnička esencija ostala po strani.  Apsurdno je da se u današnjem vremenu suvremena umjetnost, vrlo često služeći se aktivističkim jezikom, više bavi sociološko-političkim temama nego problemima fenomena nove vizualnosti, te se na taj način sama zatvorila u granice koje u skladu s njenim credom, ne bi trebale postojati. Ne želim ovdje dovesti u pitanje iskrenu želju da se progovori o bezdušnosti korporativnih metoda te solidarizira s ljudskom patnjom, ali smatram da umjetnost nije poligon za političke agitacije, već da joj pripada pozicija diskretnog komentatora i korektivnog faktora socijalne i političke zbilje. Ono što se danas u likovnosti zanemaruje je duhovnost koja je marginalizirana i potisnuta na rubove interesa, čime umjetnost sve rijeđe zalazi u metafizičke projekcije koje se odnose na stanje i higijenu čovjekova duha.  Posljedično, postupno nestaje etičnost vođena čvrstim moralnim ljudskim i svjetonazornim principima provedena i interpretirana umjetničkim postupcima o čemu govore radovi Saše Pančića koje, iako ostvarene u klasičnim medijima (crtež, slika, skulptura) i premda iskazuju emotivnost i iskrenu radost stvaranja, nikako ne možemo proglasiti konzervatimnim i anakronim.

U svojem dosadašnjem stvaralaštvu Saša Pančić se, na tragovma konstruktivističkih postulata Ruske avangarde, najčešće bavio pitanjem prostornosti, točnije odnosa ikonografskog subjekta i prostora u kojem se on nalazi. U prostornim crtežima i slikama autor evidentno teži k trećoj dimenziji čiju iluziju postiže smionim pomacima slikanih elemenata te njihovim međusobnim kolerilanjem i zajedničkim jukstaponiranjem prema površini slikanog polja, čime stvara i dobiva specifičnu prostornu sliku. U skulpturama i objektima, slojevitim i pomaknutim apliciranjem konstruktivnih elemenata, stvara iluziju određenog međuprostora što nastaje njihovim međusobnim preplitanjem, odnosno u trenutku kada jedan element zauzme prostor drugoga. Takav se postupak može odnositi na primjenu izmaknutih ili pomaknutih fizičkih zakonitosti, temeljenih na teorijama i percepciji relativnosti, kojima autor možda upozorava i na osobnu negaciju svog umjetničkog rada kao dovršenog i unaprijed definiranog umjetničkog čina. Tome svakako bitno doprinosi iluzija pokreta (ostvarena linijom) na čemu Pančić inzistira, te svojim skulpturalnim radovima dodaje i kinetičko svojstvo. Iniciranim pokretom faktična prostornost objekta zadobiva novo, transcendentalno svojstvo što je potencirano u novijim radovima gdje autor manuelne slikarske postupke zamjenjuje digitalnim tehnikama. Linija više nije gestualni potez rukom, već postaje vektorski izračun, što je svakako autorovu problematiku pretvorbe dvodimenzijalnog u trodimenzionalni prostor približilo je realnosti. Pančićeve objekte zbirno bi mogli nazvati dinamičkim jer međusobnim isprepletanjem, nadopunjavanjem, prelascima jednog u drugo te induciranim pokretom dosežu gotovo hologramsku razinu.

Pančić slikar ponešto se razlikuje od Pančića kipara mada je problematika rada slična. Smatrajući slikarstvo nešto intimnijim izrazom, autor se postupno odmiče od postulata modernizma premda su i dalje jasni utjecaji Chillide, Soulagesa, Hodgkina, Klinea ili Motherwella. Svojim slojevitim i gestualno moćnim slikama Pančić izražava svoju unutarnju introspekciju što u sprezi s njegovom kreativnom osobnosti rezultira radovima koje istodobno promatramo kao materijalnu i duhovnu činjenicu, a po svom credu zazivaju etičnost i moral; rječju – umjetnost. Jezikom strukturalizma i egzistencijalizma, te se slike približavaju i informelu više prema idejnim, nego li formativnim karakteristikama, ali u recentnim radovima autor ipak napušta crnilo i gustoću informelovskog materičnog svijeta i odlazi u svijetlije, kromatski razigrane organske forme, odajući izvjesni hommage slikarstvu tašizma, kojeg je spretno uklopio u objedinjujući umjetnički eksperiment svojih istraživanja. Te slike, sada obogaćene i ekspresijom osobnih psihičkih i meditativnih raspoloženja sadrže prepoznatljivu Pančićevu liniju, koja kao znak geometrijske provenijencije unatoč činjenici da je apsorbirana u slikano polje, ostaje dominantnim subjektom kompozicije. U meditativnom ozračju najnovijeg Sašinog slikarskog ciklusa, razvidna je njegova sklonost taoističkom učenju koje zagovara jednostavnost života i sklad s prirodom te je protiv društva kao socijalno – etatističke tvorevine. Ova se serija, kao i čitav opus ovog umjetnika, odlikuje snagom imaginacije i specifičnim govorom etičnosti jer progovara o autorovoj diskreciji i određenoj samozatojnosti pošto on nikome ne nameće svoje umjetničke stavove, već je zadovoljan što može, dislociran od kaotične svakodnevnice, u miru stvarati i govoriti istinu onim najboljim što zna – egzaktno etički i estetski zaokruženom umjetnošću. Jer, po Taoizmu, tišina je najglasnija.

Sagledavajući u cijelini Pančićev opus, evidentno je da se radi o autoru koji u svom radu koristi tekovine avangarde i visokog modernizma kao strukturalnog polazišta za vlastiti umjetnički eksperiment, koji sustavno provodi njihovom analizom i propitkivanjem, odnosno odjeva ih u suvremeni kontekst nadopunjujući ih idejnim i tehnološkim inovacijama. Umjetnost Saše Pančića identificira se sa samim fizičkim procesom vlastita nastajanja, ali se ipak odmiče od načela minimalizma gdje emotivnost, kolorit, ikoničnost ili ekspresija prestaju postojati. Autorovo stvaralaštvo unatoč tome što nije oslobođeno emocija, pa čak ni određene narativnosti, potvrđuje načelo da čista i konkretna umjetnost može, više od brojnih aktivističkih agitacija, značiti borbu za pravedno društvo slobodno od manipulacije, eksploatacije i ideologije jer najbitnije je sačuvati individualnu slobodu i čistoću duha kako nam, barem u mentalnom kontekstu, ne bi mogli vladati i oduzeti pravo na osobno mišljenje.

Mladen Lučić