Pojava umjetničkih avangardi sa početka XX vijeka podsjeća nas na masovnu produkciju grafike, prije svega iz razloga mogućnosti neograničenog, tehnološki lakog i brzog umnožavanja velikog broja primjeraka. Pristupačnost materijala i izrade omogućila je grafici status najznačajnijeg medijskog instrumenta angažovane umjetnosti. Upravo iz razloga masovne dostupnosti najširoj publici, grafika je postala neka vrsta glasnika i  propagandnog sredstva u okviru različitih ideja - političkih, emancipatorskih, revolucionarnih itd., čime je zauzela status vodećeg medija umjetničkih praksi tog vremena (socijalna umjetnost, umjetnost NOB-a, socijalistički realizam). Još dalje, upravo težnja istorijskog trenutka dvadesetih godina prošlog vijeka ka kritičarskom izrazu kao reakciji na društvene, političke i ekonomske okolnosti, otvorile su put socijalanoj grafici i umjetničkim avangardama (Zenit, Dada itd.) da postanu neka vrsta masovnog medija. Njen sociološki i ideološki karakter, kao i medijski status čine, dakle, da grafika bude jedna od dominatnih formi angažovane umjetnosti, a umjetnik/grafičar postaje aktivni i angažovani saučesnik određenih istorijskih okolnosti.

Ovo kratko podsjećanje na neke od istorijskih punktova upotrebe grafike kao masovnog medija poslužilo je ovdje kao poveznica sa aktuelnom postavkom Igora Rakčevića, koji je kontinuirano, već tri decenije, prisutan na savremenoj crnogorskoj likovnoj sceni. Ova izložba, neka vrsta mini retrospektive, pruža uvid u jedan dio njegovog rada, koji se, između ostalog, odnosi i na primjenjivost grafike u širokom polju najrazličitijih medija – štampanih, elektronskih, vizuelnih itd. Krećući se u proširenom polju grafičkog medija, Rakčević koristi najrazličitije upotrebne  materijale – karton, ljepenke, naljepnice, novinsku hartiju itd. i na njima grafički interveniše, tj. vizuelno interpretira određeni sadržaj.  Hronološki posmatrano, najraniji radovi na ovoj postavci su naljepnice koje su izlagane na III Cetinjskom bijenalu (1997), a koje su, sa ove vremenske distance posmatrane, gotovo istorijsko svjedočanstvo jednog traumatičnog vremena na ovim prostorima. Fotografije fabričkih pakovanja cigareta, paketi flaša Coca Cole, šećera, brašna, ikoničke su slike jednog turbulentnog perioda, kojima pripadaju i grupne fotografije lica radnika - takođe amblematska slika devedestih. Papirni leci ili serijski numerisane naljepnice sa fotografijama jednako uvjerljivih motiva – olupine starih automobila, kamionske gume, gomile svakojakog otpada  itd., čine ikoniku jednog vremena i prostora na koje umjetnik kao posmatrač i svjedok u kranjoj liniji, reaguje angažovano i promišljeno, svojim stvaralačkim činom. U tumačenju se dalje pružaju mnogi pravci interpretacije, od onih simboličkih, gdje je narativ prilično jasan, asocijativan i čitljiv, do onih socioloških, istorijskih, pa i filozofskih smjernica koje se ovim radovima otvaraju. Opet referišući se na socijalnu grafiku  XX vijeka, koja je za cilj imala afirmaciju proleterijata i radničke klase, kod Rakčevića je, sa tog sociološkog aspekta posmatrano, jednako važna ta vrsta prezentacije tzv. običnog čovjeka, čovjeka sa margine, koji pripada društvenoj periferiji, nekoj vrsti društvenog geta. Na ovaj dio direktno se nadovezuju Rakčevićevi radovi na ljepenci, koji još sadržajnije emaniraju tu ideju referisanja na fenomenologiju društvenog konteksta o kojem je riječ. Sociološko - kulturne reference u okviru kojih se nudi njihovo promišljanje, ukazuju na njihovu ideju predstave, slike, mita ili koncepta ideologije jednog vremena. Jer ako ideologija predstavlja način života i mišljenja jer je ,,ljudi žive kao predmet iz njihovog svijeta, kao sam njihov svijet'' (L. Altiser), onda je razumljiva i uvjerljiva ova vrsta komparacije materijala – kartona i ,,kartonskog ambijenta'' određene situacije. Dakle, ta snažna kritička refleksija u odnosu na neki socijalni mainstream  jeste nešto određujuće u umjetnosti Igora Rakčevića, što je njega ujedno i pozicioniralo kao jednog od vodećih umjetnika kritičkog angažmana i djelovanja kod nas. Upravo iz te njegove vlastite potrebe iznošenja kritičke misli, njegov čin stvaranja izlazi iz okvira tzv. standardizovane umjetnosti, pa se sagledavanjem Rakčevićevog rada uočava kontinuirana, vrlo promišljena posvećenost odabiru, kako materijala, tako i tehničkog postupka, što u konačnom uvijek ima za cilj neko lucidno, intelektualno angažovano i likovno uspjelo rješenje.

U seriji radova sa kartonskim kutijama, grafički medij dovodi se u jednu kompleksnu kohabitaciju sa širokim poljem medija – elektronskim, vizuelnim, štampanim itd., na način umjetničkog propitivanja i istraživanja jednog sadržajnijeg konteksta njenog  šireg, populističkog  djelovanja. Kartonske kutije na kojima su staklene ploče sa starih radio prijemnika iz kojih se čuju zvuci radio stanica, u nepovezanom toku, sjajna su simulacija jedne trenutne pozicije savremenog pojedinca, koji na nekoj društvenoj ili kulturološkoj margini svakodnevno konzumira taj jednokratni, iscrpljujući  narativ najrazličitijih medijskih sadržaja. Kutije sa okularima kroz koje posmatramo razne fragmente televizijskih emisija, reklama, najrazličitije formate svakojakih dnevnih informacija, takođe su dio tog istog idejnog konteksta, u kom umjetnik iskazuje svoj kritički i intelektualni stav jedinstvenim stvaralačkim postupkom. Upotreba kartona kao jeftinog materijala dovedena je ovdje na nivo subjekta, koji ima dominantnu ulogu u daljoj interpretaciji samog djela. Ako materijal kao takav - jeftin, potrošan, beskoristan, nepostojan, preuzima na sebe ulogu glavnog nosioca cjelokupnog izraza, onda je semiotički kontekst cjelokupnog daljeg narativa jasan  i znakovit – preispituje se jedan širi kontekst aktuelnih potrošnih informacija,  jednokratnih i bezvrijednih; svakodnevna konzumacija najrazličitijih audio-vizuelnih senzacija, koje odzvanjanju nemuštim tonovima isprazne svakodnevice u bezličnim kartonskim kutijama, kao eho istrošenih i izmučenih postranzicijskih vapaja savremenog društva. U tom smislu, cjelokupnu ideju nadopunjuje i jedna, uslovno rečeno, instalacija u prostoru, koju čine stari kožni kofer i radio antena preko koje se uživo sluša radio program, kojom se još jednom akcentuje ta medijska rasprostranjenost, u smislu njene ekspanzije ili dominacije, gdje je apsolutno sve podređeno tom medijskom imperativu, u kojem se grafički medij, sa svim svojim osobenostima i zadatostima, inkorporira u savremene okvire postojećih društvenih normi.

Uloga medija i njihov značaj u cjelokupnom sistemu današnje percepcije kompleksnog društvenog poretka, ovdje se uspostavlja kao neprikosnoveni normativ cjelokupne postavke. U tom kontekstu moguće je posmatrati radove u sito štampi na novinskoj hartiji, gdje umjetnik  preko novinske fotografije koja prikazuje jedan društveno aktuelni događaj, postavlja u sito štampi izvedenu reprodukciju čuvene Rembrantove slike ,,Čas anatomije doktora Nikolasa Tulpa''(1632). Alegorijski veoma sadržajan, u smislu filozofske, umjetničke, sociološke ili istorijske interpretacije, Rembrantov ,,Čas anatomije'' postao je neka vrsta moćne vizuelne metafore, snažne metonimije, koja sadržajno zahvata jedan širi semiotički diskurs.[1] Riječ je, dakle, o Rakčevićevom umjetnički artikulisanom, anagažovanom stavu, sa konotacijom na jedan širi, sociološko istorijski kontekst. Grafički medij iznova se tretira kako sredstvo komunikacije, kojim se saopštava određeni intelektualni, kritički i stvaralački stav. Novinska hartija kao materijal ima jednaku sadržajnu vrijednost kao i karton u smislu njene simboličke interpretacije, pa se značenjske konotacije vezane uz ove radove nadovezuju na kartonske kutije, lepenke, letke ili naljepnice. S tim da je u njihovom tumačenju moguće još dalje iščitavati jednu novu idejnu premisu koja polazi od umjetnikove namjere demistifikacije ,,uzvišene ličnosti'', dekonstrukcije nekog uspostavljenog mitskog identiteta, čak i relativizacije jednog ideloškog obrasca, jedne opšteprihvaćene sociološke matrice. U tom smislu, citatnost metaforičkih sadržaja ,,Časa anatomije'' i grafičkog postupka na običnom novinskom papiru, određuju idejni, društveno anagažovani kontekst ovih radova.

Serija radova na porculanskim tanjirima na kojima su printovi najrazličitijih fragmenata ,,uhvaćenih'' iz televizijskih sadržaja devedesetih godina prošlog vijeka, emaniraju negdje u sebi ideju onog čuvenog Hadžifejzovićevog - ,,od kiča do krvi samo jedan je korak''.[2]  Radi se o nekoj vrsti zamrznutih kadrova, isječenih djelova televizijskih programa, španskih serija, proročica, Kasandri itd., dakle ogromnom asortimanu svih onih sadržaja koji, prema savremenim teorijama kulture i medija, po definiciji pripadaju kiču. U suštini, to je sadržaj koji pripada istom onom ikonografskom korpusu Rakčevićevih radova sa Cetinjskog bijenala i ljepenki (radnici, paketi, hrana, cigarete itd.), prepoznat kao neka vrsta sociološkog i kulturološkog fenomena devedesetih. Istorijski događaji koji su uslijedili potvrdili su, nažalost, Hadžifejzovićevu misao, no u ovom kontekstu posmatrano, Rakčevićevi ,,tanjiri'' sjajan su primjer umjetničke intervencije i interpretacije jedne složene aktivističke ideje o zapitanosti društva nad opasnostima ovakvih pojava. Krhkost porculanskog tanjira sa kič sadržajem, krhkost je društva koje se povinuje uticaju mediokritetskih sadržaja, banalnih i trivijalnih rezona.

Povezanost cjelokupne Rakčevićeve postavke u konačnom možda je najbolje zaokružila serija portreta narodnih heroja, rađenih u sito štampi. Kao ikoničke slike jednog odvažnog istorijskog trenutka, ovi portreti djeluju kao kontrapunkt cijeloj prethodnoj grupi radova koji se bave preispitivanjem određenih socio-kulturoloških obrazaca i njihovih diskutabilnih vrijednosti. Nasuprot njima, narodni heroji, kao protagonisti jedne savim drugačije ideologije i tog cjelokupnog istorijskog konteksta, djeluju opominjuće, poput ,,budnih čuvara našeg vremena'', bazirajući se jednako na socrealističkom diskursu i grafike kao medija i određenog ideološkog konteksta. Prema Arnoldu Hauzeru, koji umjetnost smatra specifičnim vidom društvene prakse koja teži saznavanju i vrjednovanju stvarnosti, društveno iskustvo koje dolazi do izražaja kroz umjetnička djela čini ta djela, izmedu ostalog, jedinstvenim i nesvodivim odrazima stvarnosti. U tom ključu posmatrani i tumačeni radovi Igora Rakčevića upravo jesu autentične, umjetničke i kritičke refleksije jednog specifičnog društveno-istorijskog konteksta, u okviru kojeg umjetnik djeluje kao aktivni protagonista / posmatrač, konstituišući sopstvene estetske realnosti, koje korespondiraju sa društvenim okolnostima kao umjetnička i stvaralačka reakcija na aktuelne socio-kulturološke konvencije i prakse.

Milica Bezmarević